शेतजमीन वाटणीपत्र कसे करावे? संपूर्ण प्रक्रिया व कायदेशीर माहिती
१) शेत जमिनी वाटणीपत्र म्हणजे काय?
शेत जमिनी वाटणीपत्र म्हणजे कुटुंबातील संयुक्त मालकीची जमीन सर्व वारसांमध्ये त्यांच्या हक्कानुसार कायदेशीररित्या विभागून देण्याचा लेखी आणि अधिकृत दस्तऐवज होय. पूर्वी अनेक ठिकाणी तोंडी वाटणी केली जात असे; मात्र अशा तोंडी वाटणीला कायदेशीर आधार कमी असल्यामुळे पुढे वाद, कोर्टकचेरी आणि मालकीचे प्रश्न निर्माण होतात. त्यामुळे आजच्या काळात नोंदणीकृत वाटणीपत्र करणे अत्यंत आवश्यक मानले जाते.
वाटणीपत्रामध्ये प्रत्येक भागधारकाला मिळणाऱ्या जमिनीचा सर्वे नंबर, क्षेत्रफळ, सीमारेषा, वापराचा हक्क आणि इतर अटी स्पष्टपणे नमूद केल्या जातात. उदाहरणार्थ, कोणाला किती गट नंबर मिळणार, कोणत्या बाजूला रस्ता असेल, विहीर किंवा बोअरवेलचा सामायिक वापर कसा असेल, अशी सविस्तर माहिती यामध्ये असते. हे वाटणीपत्र सर्व वारसांच्या संमतीने तयार केले जाते आणि उपनिबंधक कार्यालयात नोंदणी केल्यावर त्याला पूर्ण कायदेशीर मान्यता मिळते.
शेत जमिनी वाटणीपत्राचे मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे कुटुंबातील मालमत्तेचे न्याय्य वितरण करणे आणि भविष्यातील वाद टाळणे. एकदा वाटणीपत्र नोंदणीकृत झाल्यानंतर संबंधित व्यक्ती आपल्या हिस्स्याच्या जमिनीवर स्वतंत्रपणे शेती करू शकते, कर्ज घेऊ शकते किंवा जमीन विक्रीस ठेवू शकते. तसेच 7/12 उताऱ्यावर नाव बदलण्यासाठी हे दस्तऐवज महत्त्वाचा ठरतो.
थोडक्यात, शेत जमिनी वाटणीपत्र म्हणजे केवळ कागदपत्र नसून कुटुंबीय शांतता, मालकीची स्पष्टता आणि कायदेशीर सुरक्षितता देणारा महत्त्वाचा आधार आहे. त्यामुळे जमिनीची विभागणी करताना योग्य मार्गदर्शन घेऊन अधिकृत पद्धतीने वाटणीपत्र तयार करणे प्रत्येक शेतकऱ्यास फायदेशीर ठरते.
२) शेत जमिनीचे वाटणीपत्र कधी करावे?
शेत जमिनीचे वाटणीपत्र योग्य वेळी करणे अत्यंत महत्त्वाचे असते, कारण उशिरा केलेली वाटणी अनेकदा वाद, गैरसमज आणि कायदेशीर अडचणी निर्माण करते. सामान्यतः संयुक्त कुटुंबात सर्व सदस्य एकत्र शेती करत असताना सुरुवातीला वाटणीची गरज वाटत नाही; परंतु काळानुसार कुटुंब वाढते, नवीन पिढी येते आणि मालकी हक्काबाबत मतभेद निर्माण होऊ लागतात. अशा परिस्थितीत योग्य वेळी वाटणीपत्र न केल्यास भविष्यात मोठ्या समस्या उद्भवू शकतात.
वडील किंवा कर्ता व्यक्ती हयात असतानाच वाटणीपत्र करणे सर्वात योग्य मानले जाते. यामुळे सर्व वारसांची उपस्थिती व संमती सहज मिळते आणि वाटणी प्रक्रिया पारदर्शक व सुसंवादी राहते. याउलट, कर्ता व्यक्तीच्या निधनानंतर वाटणी केली गेल्यास भावंडांमध्ये गैरसमज, संशय आणि भांडणाची शक्यता जास्त असते.
तसेच जेव्हा भावंडांमध्ये शेतीच्या वापरावरून वाद सुरू होतात, जमिनीची स्वतंत्र मशागत करायची इच्छा असते किंवा कोणी जमीन विक्रीस इच्छुक असतो, अशावेळीही वाटणीपत्र करणे आवश्यक ठरते. घरगुती धुसफूस सुरू झालेली असेल तर ती मोठ्या भांडणात बदलण्याआधी वाटणीपत्र करून प्रश्न मार्गी लावणे शहाणपणाचे ठरते.
वारस मृत्यू, विवाहानंतर वेगवेगळे कुटुंब स्थापन होणे, कर्जवाटप, सरकारी योजनांचा लाभ घेण्यासाठी स्वतंत्र 7/12 आवश्यक असणे ही सुद्धा वाटणीपत्र करण्याची महत्त्वाची कारणे आहेत. अनेक सरकारी योजना आणि बँक कर्जासाठी स्वतंत्र मालकी स्पष्ट असणे गरजेचे असते.
एकूणच, शेत जमिनीची वाटणी शक्यतो कुटुंबात सलोखा असतानाच, सर्वांच्या सहमतीने आणि कायदेशीर प्रक्रियेनुसार करावी. वेळेवर केलेले वाटणीपत्र हे भविष्यातील मोठे धोके टाळून शांतता आणि स्थिरता निर्माण करते.
३) शेत जमिनी वाटणीचे प्रकार
शेत जमिनीची वाटणी वेगवेगळ्या पद्धतीने केली जाते. प्रत्येक प्रकाराचा कायदेशीर दर्जा, उपयोगिता आणि परिणाम वेगळा असतो. त्यामुळे कोणती वाटणी करायची हे ठरवताना योग्य माहिती असणे आवश्यक आहे. मुख्यतः शेत जमिनीच्या वाटणीचे चार प्रकार मानले जातात.
१) तोंडी वाटणी
तोंडी वाटणी ही सर्वात जुनी पद्धत आहे. कुटुंबातील सदस्य एकत्र बसून आपापसात जमिनीचे भाग ठरवतात आणि त्यानुसार वापर सुरू करतात. परंतु या प्रकाराला लेखी पुरावा नसल्यामुळे पुढे वाद निर्माण झाल्यास कायदेशीर संरक्षण मिळत नाही. कोर्टात तोंडी वाटणी सिद्ध करणे कठीण जाते, म्हणून ही पद्धत धोकादायक मानली जाते.
२) लेखी वाटणी (नोंदणी नसलेली)
यामध्ये साध्या स्टॅम्प पेपरवर किंवा कागदावर वाटणीचा करार लिहून सर्वांची सहमती घेतली जाते. यामुळे काही अंशी स्पष्टता मिळते, परंतु नोंदणी नसल्यामुळे याला पूर्ण कायदेशीर मान्यता मिळत नाही. भविष्यात कोणीतरी आक्षेप घेतल्यास अडचण येऊ शकते.
३) नोंदणीकृत वाटणीपत्र
हा सर्वात सुरक्षित आणि कायदेशीर मान्य प्रकार आहे. उपनिबंधक कार्यालयात स्टॅम्प ड्युटी भरून वाटणीपत्राची नोंदणी केली जाते. यामध्ये प्रत्येकाचा हिस्सा, गट क्रमांक, क्षेत्रफळ आणि सीमा स्पष्ट नमूद केल्या जातात. नोंदणीकृत वाटणीपत्रावर आधारित फेरफार करून 7/12 उताऱ्यावर नाव बदलता येते.
४) कौटुंबिक समझोता (Family Settlement)
कुटुंबातील वाद टाळण्यासाठी सर्व सदस्य एकत्र येऊन समंजसपणे वाटणी ठरवतात. हा प्रकारही नोंदणीकृत केल्यास अधिक सुरक्षित ठरतो. भावनिक व सामाजिक सलोखा राखण्यासाठी ही पद्धत उपयुक्त आहे.
थोडक्यात, शेत जमिनी वाटणी करताना नोंदणीकृत वाटणीपत्र हा सर्वोत्तम आणि भविष्यातील वाद टाळणारा मार्ग आहे. इतर पद्धती तात्पुरत्या असल्या तरी दीर्घकाळात सुरक्षितता देत नाहीत. म्हणून शेतकऱ्यांनी योग्य प्रकार निवडून कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण करणे अत्यंत गरजेचे आहे.
शेत जमिनीचे वाटणीपत्र योग्य पद्धतीने आणि कायदेशीर मार्गाने करण्यासाठी काही ठराविक टप्पे पाळणे आवश्यक असते. ही प्रक्रिया समजून घेतल्यास शेतकरी स्वतःहून किंवा योग्य सल्ल्याने सुरक्षित वाटणी करू शकतात.
सर्वप्रथम, कुटुंबातील सर्व वारसांनी एकत्र बसून आपापसात चर्चा करून कोणाला किती जमीन मिळणार यावर सहमती घ्यावी. या टप्प्यावर कोणताही गैरसमज होणार नाही याची खबरदारी घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. त्यानंतर संबंधित जमिनीचे सर्वे नंबर, गट नंबर, क्षेत्रफळ आणि सीमारेषांचा तपशील जमा केला जातो.
दुसऱ्या टप्प्यात जमिनीची मोजणी करून प्रत्येकाच्या हिस्स्याचे अचूक विभाजन ठरवले जाते. यासाठी भूमापक किंवा तलाठी यांच्या मदतीने नकाशा तयार केला जातो. अलगीकरणाचा आराखडा स्पष्ट असेल तर भविष्यात कोणताही वाद उद्भवत नाही.
तिसऱ्या टप्प्यात वाटणीपत्राचा मसुदा तयार केला जातो. या मसुद्यात प्रत्येक वारसाचे नाव, त्यांना मिळणाऱ्या जमिनीचा तपशील, हक्क, वापराच्या अटी, रस्त्याचा अधिकार, विहीर किंवा बोअरवेलचा सामायिक वापर यांचा स्पष्ट उल्लेख केला जातो. हा मसुदा वकिलाच्या सल्ल्याने तयार करणे अधिक सुरक्षित ठरते.
चौथ्या टप्प्यात सदर वाटणीपत्र योग्य स्टॅम्प पेपरवर लिहून उपनिबंधक कार्यालयात नोंदणी केली जाते. सर्व भागधारकांची प्रत्यक्ष उपस्थिती, ओळखपत्रे आणि स्वाक्षऱ्या आवश्यक असतात. नोंदणी झाल्यानंतर वाटणीपत्राला कायदेशीर मान्यता मिळते.
शेवटच्या टप्प्यात फेरफार प्रक्रिया केली जाते. तलाठी कार्यालयात अर्ज करून 7/12 उताऱ्यावर नव्याने नावे नोंदवली जातात. फेरफार पूर्ण झाल्यानंतरच प्रत्येकाला त्याच्या हिस्स्याची अधिकृत मालकी प्राप्त होते.
अशा पद्धतीने टप्प्याटप्प्याने केलेली वाटणीपत्र प्रक्रिया सुरक्षित, वादमुक्त आणि कायदेशीर संरक्षण देणारी ठरते. त्यामुळे कोणतीही घाई न करता ही प्रक्रिया योग्य प्रकारे पूर्ण करणे अत्यंत गरजेचे आहे.
५) शेत जमिनी वाटणीपत्रासाठी आवश्यक कागदपत्रे
सर्वप्रथम, जमिनीचे मालकी पुरावे आवश्यक असतात. यामध्ये 7/12 उतारा आणि 8अ उतारा हे मुख्य कागदपत्र आहेत. 7/12 उताऱ्यावर जमिनीचा गट क्रमांक, क्षेत्रफळ, मालकाचे नाव व लागवडीचा तपशील दिसतो, तर 8अ उताऱ्यावर एकूण मालकीची माहिती दिलेली असते. हे दोन्ही कागदपत्र अद्ययावत असणे गरजेचे आहे.
दुसरे महत्त्वाचे कागदपत्र म्हणजे वारस प्रमाणपत्र. कर्ता व्यक्ती हयात नसल्यास वारस कोण आहेत हे सिद्ध करण्यासाठी हे प्रमाणपत्र आवश्यक असते. याशिवाय सर्व भागधारकांचे आधार कार्ड, पॅन कार्ड आणि पासपोर्ट साइज फोटो लागतात, जे ओळख सिद्ध करण्यासाठी वापरले जातात.
जमिनीच्या अचूक वाटणीसाठी मोजणी नकाशा किंवा भू-अभिलेख नकाशा सुद्धा आवश्यक असतो. यामुळे कोणत्या व्यक्तीला कोणता भाग मिळतो हे स्पष्टपणे दाखवता येते. काही वेळा तलाठी किंवा भूमापक यांचा अहवालही जोडावा लागतो.
तसेच वाटणीपत्र लिहिण्यासाठी योग्य किमतीचा स्टॅम्प पेपर आणि नोंदणीसाठी लागणारे शुल्क भरल्याचा पुरावा आवश्यक असतो. जर वकीलामार्फत मसुदा तयार केला असेल तर त्याची प्रतही जोडली जाते.
एकूणच, सर्व कागदपत्रे पूर्ण, स्पष्ट व खरी असतील तर वाटणीपत्राची प्रक्रिया सोपी, जलद आणि सुरक्षित होते. त्यामुळे वाटणी करण्यापूर्वी कागदपत्रांची तपासणी करून ती व्यवस्थित तयार ठेवणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
६) शेत जमिनी वाटणीपत्रावरील स्टॅम्प ड्युटी व नोंदणी शुल्क
शेत जमिनीचे वाटणीपत्र करताना स्टॅम्प ड्युटी आणि नोंदणी शुल्क भरावे लागते. ही रक्कम शासनाकडे भरली जाते आणि याच आधारे वाटणीपत्राला कायदेशीर मान्यता मिळते. अनेक शेतकऱ्यांना या शुल्काबाबत संपूर्ण माहिती नसल्यामुळे ते प्रक्रिया टाळतात किंवा अर्धवट ठेवतात, जे भविष्यात मोठ्या समस्यांना कारणीभूत ठरू शकते.
महाराष्ट्रात कुटुंबातील सदस्यांमध्ये (आई, वडील, भाऊ, बहीण, मुलगा, मुलगी) केलेल्या शेत जमिनीच्या वाटणीपत्रावर तुलनेने कमी स्टॅम्प ड्युटी आकारली जाते. सामान्यतः ही ड्युटी नाममात्र किंवा निश्चित रकमेवर आधारित असते. परंतु जर वाटणी कुटुंबाबाहेरील व्यक्तींमध्ये किंवा वेगळ्या स्वरूपात होत असेल, तर ती बाजार मूल्यानुसार टक्केवारीने आकारली जाते.
नोंदणी शुल्क हे उपनिबंधक कार्यालयात वाटणीपत्र नोंदवण्यासाठी घेतले जाते. यामध्ये कागदपत्र तपासणी, नोंदणी क्रमांक देणे, स्कॅनिंग आणि दस्तऐवजाची अधिकृत नोंद यांचा समावेश असतो. हे शुल्क साधारणपणे काही हजार रुपयांपर्यंत असू शकते, जे जमिनीच्या मूल्यावर अवलंबून असते.
सध्या स्टॅम्प ड्युटी भरण्यासाठी ई-स्टॅम्पिंग, GRAS पोर्टल किंवा उपनिबंधक कार्यालयामार्फत चालान पद्धत वापरली जाते. यामुळे प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि सोपी झाली आहे. स्टॅम्प पेपरवर वाटणीपत्र लिहून त्याची नोंदणी केल्यानंतरच तो दस्तऐवज कायदेशीररित्या वैध ठरतो.
जर स्टॅम्प ड्युटी योग्य रितीने भरली नाही किंवा नोंदणी टाळली गेली, तर असे वाटणीपत्र कोर्टात ग्राह्य धरले जात नाही. त्यामुळे भविष्यात वाद झाल्यास नुकसान होण्याची शक्यता जास्त असते.
म्हणून शेत जमिनी वाटणीपत्र करताना स्टॅम्प ड्युटी व नोंदणी शुल्काची माहिती आधीच घेऊन योग्य रक्कम भरून अधिकृत नोंदणी करणे अत्यंत आवश्यक आहे. हेच कायदेशीर सुरक्षिततेचे मजबूत पाऊल आहे.
७) वाटणीपत्रानंतर फेरफार प्रक्रिया कशी करावी?
शेत जमिनीचे वाटणीपत्र नोंदणीकृत झाल्यानंतर पुढील महत्वाची पायरी म्हणजे फेरफार प्रक्रिया. फेरफार म्हणजे जमिनीच्या सरकारी नोंदीत मालकी हक्कात झालेला बदल अधिकृतरीत्या नोंदवणे होय. वाटणीपत्र केवळ तयार करून थांबल्यास प्रत्यक्ष 7/12 उताऱ्यावर नाव बदलत नाही, त्यामुळे फेरफार करणे अत्यावश्यक असते.
नोंदणीकृत वाटणीपत्र मिळाल्यानंतर संबंधित व्यक्तीने किंवा सर्व भागधारकांनी तलाठी कार्यालयात अर्ज सादर करावा लागतो. या अर्जासोबत नोंदणीकृत वाटणीपत्राची प्रत, 7/12 उतारा, ओळखपत्रे व इतर आवश्यक कागदपत्रे जोडली जातात. तलाठी अर्जाची छाननी करून फेरफार क्रमांक देतो आणि प्रक्रिया सुरू होते.
यानंतर संबंधित जमिनीवर नोटीस लावली जाते. ही नोटीस सार्वजनिक स्वरूपाची असते जेणेकरून कोणालाही आक्षेप असल्यास तो मांडता येतो. साधारणपणे 7 ते 15 दिवसांचा कालावधी दिला जातो. या कालावधीत कोणताही आक्षेप नसल्यास फेरफार मंजूर केला जातो.
फेरफार मंजूर झाल्यानंतर तलाठी व मंडळ अधिकारी यांच्या सहीने जमिनीच्या रेकॉर्डमध्ये बदल केला जातो आणि नवीन मालकाचे नाव 7/12 उताऱ्यावर नोंदवले जाते. यामुळे त्या व्यक्तीला अधिकृतरीत्या जमिनीचा मालक म्हणून मान्यता मिळते.
फेरफार न केल्यास जमीन प्रत्यक्ष ताब्यात असली तरी कायदेशीर मालकी स्पष्ट होत नाही. त्यामुळे बँक कर्ज, सरकारी योजना, विक्री व्यवहार किंवा वारस नोंद यामध्ये अडचणी येऊ शकतात.
म्हणून, वाटणीपत्रानंतर फेरफार प्रक्रिया वेळेवर व पूर्ण करणे अत्यंत गरजेचे आहे. ही प्रक्रिया पूर्ण झाल्यानंतरच जमिनीवरचा हक्क सुरक्षित, स्पष्ट आणि कायदेशीरदृष्ट्या मजबूत होतो. शेतकऱ्यांनी ही महत्त्वाची पायरी दुर्लक्षित करू नये.
८) शेत जमिनी वाटणीपत्र करताना घ्यावयाची काळजी
शेत जमिनीचे वाटणीपत्र हे अत्यंत महत्त्वाचे कायदेशीर कागदपत्र असल्यामुळे ते करताना विशेष काळजी घेणे गरजेचे असते. किंचित चूक, अपूर्ण माहिती किंवा घाईने घेतलेला निर्णय पुढे मोठ्या वादाचे कारण बनू शकतो. त्यामुळे वाटणी करताना काही मूलभूत गोष्टी लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे.
सर्वप्रथम, सर्व वारसांची संमती आणि उपस्थिती असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. कोणताही वारस न विचारता किंवा दबावाखाली वाटणी केली गेल्यास ते वाटणीपत्र भविष्यात आव्हानात येऊ शकते. त्यामुळे सर्व कुटुंबीयांची स्पष्ट व लेखी सहमती घ्यावी.
दुसरी महत्त्वाची बाब म्हणजे जमिनीची अचूक मोजणी. अंदाजावर किंवा तोंडी सीमारेषांवर वाटणी न करता भूमापकाकडून नकाशा काढून अधिकृत मोजणी करूनच हिस्से ठरवावेत. अन्यथा पुढे सीमावाद निर्माण होण्याची मोठी शक्यता असते.
वाटणीपत्राचा मसुदा करताना भाषा स्पष्ट, सोपी आणि कायदेशीर असावी. कोणाचा हिस्सा कुठे आहे, किती क्षेत्रफळ आहे, सामायिक साधनांचा (विहीर, रस्ता, पाण्याचा मार्ग) वापर कसा असेल हे ठळकपणे नमूद करणे आवश्यक आहे. अस्पष्ट शब्द वापरल्यास गैरसमज निर्माण होतो.
तसेच नोंदणी प्रक्रिया टाळू नये. केवळ साध्या कागदावर वाटणी करून थांबणे ही मोठी चूक आहे. उपनिबंधक कार्यालयात नोंदणीकृत वाटणीपत्रच कायदेशीर मान्य ठरते. योग्य स्टॅम्प ड्युटी भरली आहे की नाही याची खात्री करून घ्यावी.
फेरफार प्रक्रिया वेळेवर करणेही तितकेच महत्त्वाचे आहे. केवळ वाटणीपत्र करून नाव 7/12 वर नोंदवले नाही तर ते अपूर्ण मानले जाते.
एकूणच, वाटणीपत्र करताना घाई न करता तज्ञांचा सल्ला घेऊन, सर्व कागदपत्रांची खात्री करून आणि कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण करूनच पुढे जाणे हेच सुरक्षित आणि शहाणपणाचे पाऊल ठरते.
९) शेत जमिनी वाटणीपत्राचे फायदे व महत्त्व
शेत जमिनीचे वाटणीपत्र केवळ जमिनीचे भाग पाडण्यापुरते मर्यादित नसून ते कुटुंबाच्या आर्थिक स्थैर्याचा आणि मानसिक शांततेचा आधार ठरते. योग्य पद्धतीने आणि नोंदणीकृत केलेले वाटणीपत्र अनेक प्रकारे फायदेशीर ठरते.
सर्वात मोठा फायदा म्हणजे मालकीची स्पष्टता. प्रत्येक वारसाला आपला निश्चित हिस्सा मिळाल्यामुळे “ही जमीन कोणाची?” असा प्रश्न उरत नाही. यामुळे भावंडांमधील संशय आणि मतभेद कमी होतात. स्पष्ट मालकी असल्यामुळे भविष्यातील वाद, कोर्टकचेरी आणि भांडणे टाळली जातात.
दुसरा महत्त्वाचा फायदा म्हणजे स्वतंत्र अधिकार. वाटणी झाल्यानंतर प्रत्येक व्यक्ती आपल्या हिस्स्याच्या जमिनीवर स्वतंत्रपणे शेती करू शकते, कर्ज घेऊ शकते, पीक विमा काढू शकते किंवा आवश्यक असल्यास जमीन विकू शकते. संयुक्त मालकी असल्यास हे अधिकार मर्यादित राहतात.
वाटणीपत्रामुळे सरकारी योजना व बँक व्यवहार सुलभ होतात. अनेक शासकीय योजनांचा लाभ घेण्यासाठी 7/12 उताऱ्यावर स्वतंत्र नाव आवश्यक असते. तसेच बँक कर्ज, ट्रॅक्टर लोन किंवा कृषी अनुदानासाठी स्पष्ट मालकी असणे गरजेचे ठरते, जे वाटणीपत्रामुळे सोपे होते.
तिसरा महत्त्वाचा फायदा म्हणजे कुटुंबातील सलोखा टिकवणे. वेळेवर आणि सहमतीने केलेली वाटणी भविष्यातील कटुता टाळते आणि नातेसंबंध सुरक्षित ठेवते. अन्यथा जमिनीचा वाद कधी कधी पिढ्यानुपिढ्या चालू राहतो.
वाटणीपत्रामुळे जमिनीचा योग्य उपयोग होतो, नियोजनबद्ध शेती करता येते आणि उत्पादनातही वाढ होते. प्रत्येकाला आपापल्या गरजेनुसार गुंतवणूक करता येते.
थोडक्यात, शेत जमिनीचे नोंदणीकृत वाटणीपत्र हे कायदेशीर संरक्षण, आर्थिक सुरक्षितता आणि कौटुंबिक शांतता देणारे महत्त्वाचे साधन आहे. त्यामुळे प्रत्येक शेतकऱ्याने या प्रक्रियेचे महत्त्व ओळखून योग्यवेळी वाटणीपत्र करून घेणे अत्यंत फायदेशीर ठरते.
१०) शेत जमिनी वाटणीपत्रात होणाऱ्या सामान्य चुका व त्यापासून बचाव
शेत जमिनीचे वाटणीपत्र करताना अनेक वेळा लोक माहितीअभावी किंवा घाईमुळे काही गंभीर चुका करतात. या चुका पुढे मोठ्या कायदेशीर अडचणी, कौटुंबिक वाद आणि आर्थिक नुकसानाचे कारण बनू शकतात. त्यामुळे या चुका ओळखून त्यापासून आधीच सावध राहणे अत्यंत गरजेचे आहे.
सर्वात मोठी चूक म्हणजे तोंडी किंवा अनोंदणीकृत वाटणीवर अवलंबून राहणे. अनेक कुटुंबे परस्पर समजुतीने वाटणी करून घेतात पण त्याची नोंदणी करत नाहीत. भविष्यात एखाद्या सदस्याने नाकारले तर असा करार कायदेशीर मान्य होत नाही. त्यामुळे वाटणी नेहमी नोंदणीकृतच करावी.
दुसरी सामान्य चूक म्हणजे सर्व वारसांना सहभागी न करणे. एखादा वारस गावी नाही, लहान आहे किंवा दुर्लक्षित राहिला तर पुढे तो वाटणी रद्द करण्यासाठी दावा करू शकतो. म्हणून सर्व कायदेशीर वारसांची लेखी संमती घेणे आवश्यक आहे.
तिसरी चूक म्हणजे अस्पष्ट मजकूर वापरणे. वाटणीपत्रात सीमा, गट क्रमांक, क्षेत्रफळ स्पष्ट नसेल तर वाद निर्माण होतो. “पूर्व बाजूची जमीन” अशा अस्पष्ट शब्दांचा वापर टाळावा आणि अचूक मोजणीनुसार तपशील द्यावा.
चौथी चूक म्हणजे फेरफार न करणे. वाटणीपत्र केल्यानंतर 7/12 वर नाव न चढवल्यास जमीन कायदेशीररीत्या अजूनही संयुक्तच समजली जाते. त्यामुळे फेरफार प्रक्रिया पूर्ण करणे फार महत्त्वाचे आहे.
याशिवाय, वकिलाचा सल्ला न घेणे, चुकीची स्टॅम्प ड्युटी भरणे किंवा बनावट कागदपत्रांचा वापर करणे या देखील गंभीर चुका ठरतात.
या सर्व चुका टाळण्यासाठी योग्य माहिती, कायदेशीर सल्ला आणि व्यवस्थित नियोजन गरजेचे आहे. काळजीपूर्वक केलेले वाटणीपत्र भविष्यातील सर्व धोके टाळून सुरक्षित मालकी मिळवून देते. म्हणून शेतकऱ्यांनी प्रत्येक टप्प्यावर सजग राहणे हेच त्यांच्या हिताचे आहे.
११) शेत जमिनी वाटणीपत्राबाबत वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न
शेत जमिनीचे वाटणीपत्र करताना शेतकऱ्यांच्या मनात अनेक शंका निर्माण होतात. योग्य माहिती नसल्यामुळे अनेकजण प्रक्रिया पुढे नेत नाहीत किंवा चुकीच्या मार्गाने जातात. खाली शेत जमिनी वाटणीपत्राशी संबंधित काही महत्त्वाचे प्रश्न व त्यांची सोपी उत्तरे दिली आहेत.
प्रश्न १: वाटणीपत्र नोंदणीकृत करणे बंधनकारक आहे का?
होय. नोंदणीकृत वाटणीपत्रालाच कायदेशीर मान्यता मिळते. साध्या कागदावर किंवा तोंडी केलेली वाटणी कोर्टात वैध धरली जात नाही.
प्रश्न २: सर्व वारसांची उपस्थिती आवश्यक आहे का?
होय. कायदेशीर वारस असलेल्या सर्व व्यक्तींची स्वाक्षरी आणि उपस्थिती आवश्यक असते. एखादा वारस अनुपस्थित राहिल्यास तो पुढे वाटणीवर आक्षेप घेऊ शकतो.
प्रश्न ३: वाटणीपत्र करण्यासाठी वकील हवाच का?
बंधनकारक नाही, पण वकील असल्यास मसुदा अचूक, स्पष्ट व कायदेशीर होतो. त्यामुळे भविष्यात वादाची शक्यता कमी होते.
प्रश्न ४: वाटणीपत्र केल्यानंतर लगेच 7/12 वर नाव बदलते का?
नाही. त्यासाठी स्वतंत्रपणे फेरफार अर्ज करावा लागतो. फेरफार पूर्ण झाल्यावरच 7/12 उताऱ्यावर नवीन नाव नोंदवले जाते.
प्रश्न ५: भावांमध्ये वाटणी करताना कर लागतो का?
साधारणतः कुटुंबातील सदस्यांमध्ये झालेल्या वाटणीवर कमी स्टॅम्प ड्युटी लागते, परंतु नोंदणी शुल्क आकारले जाते.
प्रश्न ६: शेतीवर कर्ज असेल तर वाटणी करता येते का?
हो, पण संबंधित बँक किंवा संस्थेची परवानगी घेणे आवश्यक असते. अन्यथा अडचणी येऊ शकतात.
प्रश्न ७: वाटणी रद्द करता येते का?
हो, पण ते फक्त न्यायालयाच्या आदेशाने किंवा सर्व पक्षांच्या नव्या नोंदणीकृत करारानेच शक्य असते.
या प्रश्नांमधून एक गोष्ट स्पष्ट होते की शेत जमिनी वाटणीपत्र ही गंभीर व कायदेशीर प्रक्रिया आहे. योग्य माहिती घेऊन, सर्व नियमांचे पालन करून आणि तज्ज्ञांच्या मार्गदर्शनानेच ही प्रक्रिया पूर्ण करणे शेतकऱ्यांच्या हिताचे आहे. यामुळे भविष्यातील वाद टळून शांत आणि सुरक्षित मालकी मिळते
12. शेतजमीन वाटणीपत्र करताना टाळावयाच्या सामान्य चुका
शेतजमीन वाटणीपत्र तयार करताना अनेक वेळा लहान पण गंभीर चुका केल्या जातात, ज्यामुळे पुढे वाद, कोर्टकचऱ्या व आर्थिक नुकसान होऊ शकते. त्यामुळे वाटणी करताना कोणत्या चुका टाळाव्यात हे जाणून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
सर्वात सामान्य चूक म्हणजे तोंडी वाटणीवर विश्वास ठेवणे. केवळ कुटुंबातील चर्चेवर किंवा पंचांसमोर बोलून वाटणी केली आणि त्याचे लेखी दस्तऐवजीकरण केले नाही, तर ती कायदेशीरदृष्ट्या ग्राह्य धरली जात नाही. त्यामुळे भविष्यात कोणताही वारस दावा करू शकतो.
दुसरी मोठी चूक म्हणजे वाटणीपत्र नोंदणी न करणे. अनेक लोक स्टॅम्प पेपरवर वाटणीपत्र लिहून ठेवतात पण सब-रजिस्ट्रार कार्यालयात नोंदणी करत नाहीत. नोंदणीशिवाय असे पत्र कमकुवत ठरते आणि न्यायालयात टिकत नाही.
तिसरी चूक म्हणजे जमिनीची स्पष्ट मोजणी व सीमांकन न करणे. कोणाला किती क्षेत्र मिळाले, कोणती गट नंबर जमीन कोणाच्या वाट्याला आली, रस्ता, विहीर, बांध, झाडे यांचा तपशील न दिल्यास पुढे भांडणे होतात.
चौथी चूक म्हणजे सर्व वारसांची सही न घेणे. कुटुंबातील एखादा वारस अनुपस्थित असल्यास किंवा अल्पवयीन असल्यास, त्याची योग्य कायदेशीर प्रक्रिया न केल्यास वाटणी रद्द ठरू शकते.
पाचवी चूक म्हणजे कायदेशीर सल्ला न घेता स्वतःच मसुदा तयार करणे. वकिलाचा सल्ला घेतल्यास कायदेशीर तरतुदी, भाषा आणि स्वरूप योग्य राहते.
म्हणून शेतजमीन वाटणीपत्र करताना घाई न करता, पूर्ण माहिती घेऊन, नोंदणीकृत व कायदेशीर प्रक्रिया पूर्ण करणेच सुरक्षित आणि शहाणपणाचे ठरते.
Join Our WhatsApp Channel
टिप्पण्या